พิษร้ายแมงกระพรุนกล่องอาจถึงชีวิต

พิษร้ายแมงกระพรุนกล่องอาจถึงชีวิต

แมงกระพรุนกล่อง (Box Jelly Fish) หรือต่อทะเล (Sea wasp) เป็นแมงกระพรุนที่มีรายงานว่าทำให้เสียชีวิตได้บ่อยกว่าเมื่อเปรียบเทียบกับแมงกระพรุนชนิดอื่น ๆ โดยในประเทศไทย สามารถพบแมงกระพรุนกล่องที่มีพิษร้ายแรงได้เกือบทุกจังหวดชายทะเล ทั้งฝั่งอ่าวไทย และฝั่งอันดามัน

ลักษณะ

แมงกระพรุนกล่อง เป็นสัตว์ที่ไม่มีกระดูกสันหลัง มีลักษณะโปร่งใส หรือมีสีฟ้าอ่อน น้ำตาลอ่อน ชมพู หรือไม่มีสี จึงทำให้สังเกตได้ยากเวลาอยู่ในน้ำ รูปร่างคล้ายลูกบาศก์ คล้ายร่ม หรือระฆังคว่ำ มีขนาดแตกต่างกันออกไป แต่ละมุมของสี่เหลี่ยมจะมีขายื่นออกมาก่อนจะแตกเป็นหนวด อาจมีหนวดมากถึง 15 เส้น แต่ละเส้นยาวได้ถึง 3 เมตร หนวดสามารถยืดออกไปได้ไกลเพื่อปล่อยกะเปาะซึ่งมีเข็มพิษ ออกมาจับกินปลาและสัตว์น้ำขนาดเล็กเป็นอาหาร แมงกระพรุนยิ่งมีขนาดตัวที่ใหญ่ จะยิ่งมีพิษมาก เพราะมีจำนวนของกะเปาะที่ภายในมีสารพิษบรรจุอยู่จำนวนมากกว่า มีดวงตาเกาะกลุ่มกัน 4 กลุ่ม ว่ายน้ำได้เร็ว และสามารถเคลื่อนที่แบบพุ่งตัวขึ้นสู่บนผิวน้ำได้อย่างรวดเร็วถึง 5 ฟุต ต่อวินาที

แมงกระพรุนกล่อง จำแนกได้เป็น 2 กลุ่มใหญ่

1.ชนิดมีหนวดหลายเส้น – มีหนวดแบบแตกแขนงอาจมีได้มากถึง 60 เส้น มีถุงกระเพาะอาหาร มักพบบริเวณชายฝั่งทะเลน้ำตื้นระดับเอวหรือระดับเข่า ในบริเวณที่เป็นอ่าวและพื้นทะเลเป็นทราย ไม่มีแนวปะการังหรือแนวหิน โดยเฉพาะบริเวณหาดทรายใกล้ป่าชายเลนและปากแม่น้ำ พบได้ทุกฤดูแต่มักพบบ่อยในช่วงเดือนที่มีอากาศอบอุ่น ตั้งแต่เดือนพฤศจิกายนย-เดือนเมษายน โดยเฉพาะหลังฝนตกและลมแรง พิษจากแมงกระพรุนกล่องบางชนิดในกลุ่มนี้ ทำให้บริเวณที่ได้รับพิษมีอาการปวดอย่างรุนแรง ซึ่งอาการปวดนี้จะหายภายใน 4-12 ชั่วโมง และปรากฎเป็นรอยไหม้ ในรายที่มีอาการรุนแรงสามารถทำให้ผิวหนังบริเวณที่ได้รับพิษตาย และในกรณีได้รับพิษเป็นจำนวนมากอาจมีอาการสับานหรือหมดความรู้สึก ก่อนที่จะนำไปสู่ระยะโคม่าและเสียชีวิตซึ่งในรายที่เสียชีวิตนั้นส่วนใหญ่เกิดจากสาเหตุระบบหัวใจหรือระบบหายใจล้มเหลว

2.ชนิดมีหนวดเส้นเดียว – หนวดแต่ละเส้นไม่มีการแตกแขนง ส่วนใหญ่ไม่มีถุงกระเพาะอาหาร พบได้ทุกฤดู ทุกพื้นที่ และทุกสภาวะอากาศ ส่วนใหญ่พบตามชายหาด แนวหินโสโครก ตามเกาะหรือบริเวณทะเลเปิด เช่น ไทย ออสเตรเลีย ญี่ปุ่น ฮาวาย แคริบเบียน ตาฮิติ อินเดียและทางตอนเหนือของอังกฤษ โดยเฉพาะในช่วงที่มีลมอ่อน ๆ พัดเข้าหาฝั่ง ในเดือนที่มีอากาศค่อนข้างร้อน แมงกระพรุนหลายชนิดในกลุ่มนี้มีพิษและทำให้เกิดอาการอิรูคันจิ (Irukandji syndrome) บริเวณที่ได้รับพิษจะมีอาการปวดอย่างรุนแรง แต่อาจไม่ปรากฏรอยไหม้ ในช่วงแรกอาจมีอาการเพียงเล็กน้อย และรุนแรงขึ้นหลังจากนั้นประมาณ 5 – 40 นาที อาการที่พบ ได้แก่ ปวดศีรษะ ปวดหลัง ปวดท้อง คลื่นไส้ อาเจียน เหงื่อออก หายใจลำบาก ไอ เป็นตะคริว กล้ามเนื้อหดเกร็ง ความดันโลหิตสูง และหัวใจเต้นเร็วผิดปกติแต่มักไม่ทำให้เสียชีวิต เพียงแต่ทำให้รู้สึกอึดอัด ไม่สบาย ซึ่งอาจเป็นเหตุให้จมน้ำได้ง่ายขึ้น

การวินิจฉัยการบาดเจ็บจากแมงกระพรุนพิษ

เนื่องจากการจับตัวแมงกะพรุนที่เป็นสาเหตุนั้นค่อนข้างยาก ทำให้การจำแนกชนิดของแมงกระพรุนที่เป็นเหตุของการบาดเจ็บส่วนใหญ่ไม่สามารถทำได้ ดังนั้นการวินิจฉัยจึงต้องอาศัยประวัติ ข้อมูลพื้นที่ อาการและลักษณะอาการแสดงเป็นหลัก

อาการเมื่อถูกพิษแมงกระพรุนกล่อง

ผู้ป่วยที่เข้าข่ายว่าเกิดจากแมงกระพรุนกล่องชนิดมีหนวดหลายเส้น

• มีอาการหลังสัมผัสหนวดทันที
• ผื่นแดงเป็นเส้น ๆ ขดวนไปมาคล้ายสายแมงกระพรุน กรณีที่โดนมากจะเห็นเป็นรอยไหม้
• เจ็บปวด ส่วนที่สัมผัสแมงกระพรุน ผู้ป่วยมักจะปวดรุนแรงอย่างที่ไม่เคยเป็นมาก่อน
• หมดสติ หยุดหายใจ

ผู้ป่วยที่เข้าข่ายว่าเกิดจากแมงกระพรุนกล่องชนิดมีหนวดเส้นเดียว

• มีอาการภายใน 5 – 40 นาที หลังสัมผัสหนวด
• อาจไม่มีรอยแผลให้เห็นได้ ถ้ามีจะเห็นเป็นลายนูนแดงหรือรอยไหม้แต่รอยสายจะจำนวนไม่มากเท่าแมงกระพรุนชนิดหลายสาย
• ปวด คัน บริเวณแผล ร่วมกับอาการอื่นๆ เช่น ปวดเมื่อกล้ามเนื้อทั่วร่างกาย ปวดข้อ คลื่นไส้ อาเจียน หายใจลำบาก แน่นหน้าอก ใจสั่น เหงื่อแตก กระสับกระส่าย ในรายที่รุนแรงอาจเกิดอาการหมดสติ หัวใจล้มเหลวได้

วิธีการปฐมพยาบาลที่สัมผัสแมงกระพรุนกล่อง

1.นำผู้บาดเจ็บขึ้นจากน้ำ และต้องคำนึงว่าผู้ช่วยเหลือจะต้องปลอดภัยจากแมงพระพรุน

2.ตัดเสื้อผ้าออก เพื่อลดบริเวณที่สัมผัสพิษ

3.เรียกให้คนช่วยและเรียกรถพยาบาล

4.ถ้าผู้บาดเจ็บหมดสติ ไม่หายใจ หรือไม่มีชีพจร ให้ทำการช่วยฟื้นคืนชีพตามหลัก CPR ทันที

5.แนะนำให้ผู้บาดเจ็บอยู่นิ่งๆ ระวังและป้องกันไม่ให้ผู้อื่นสัมผัส หรือขัดถู บริเวณที่สัมผัสสายหนวดแมงกระพรุน

6.บริเวณที่สัมผัสถูกแมงกระพรุนให้ราดน้ำส้มสายชูที่ใช้กันตามครัวเรือน (ความเข้มข้น ร้อยละ 4-6) ต่อเนื่องอย่างน้อย 30 วินาที ซึ่งน้ำส้มสายชูจะหยุดยั้งไม่ให้กะเปาะพิษยิงเข็มพิษจึงไม่ได้ลดอาการปวดแต่ป้องกันไม่ให้ผู้บาดเจ็บได้รับพิษเพิ่มมากขึ้น ในกรณีที่ไม่มีน้ำส้มสายชูในบริเวณนั้น ให้ใช้น้ำทะเลแทน แต่ประสิทธิภาพจะไม่ดีเท่ากับน้ำส้มสายชู

7.ไม่ควรใช้น้ำเปล่า น้ำอัดลม น้ำรสเปรี้ยว หรือน้ำปัสสาวะ เนื่องจากจะกระตุ้นพิษมากขึ้น

8.ให้ใช้อุปกรณ์คีบเอาหนวดแมงกระพรุนและเยื่อเมือกที่ติดตามตัวผู้บาดเจ็บออกภายหลังจากราดด้วยน้ำส้มสายชูแล้ว โดยไม่ใช้มือสัมผัสโดยตรง

9.ใช้น้ำแข็งประคบบริเวณที่ได้รับบาดเจ็บ เพื่อบรรเทาอาการเจ็บปวดเบื้องต้น

10.หากสัมผัสถูกตา ให้ล้างตาด้วยน้ำเกลืออย่างต่อเนื่อง 15-30 นาที และหากมีอาการปวดตาสู้แสงไม่ได้หรือมองเห็นภ่พไม่ชัด ควรรีบไปพบแพทย์